Ushbu maqolada bank kapitalining mazmun-mohiyati, uning tarkibiy tuzilishi va boshqaruv tizimining asosiy jihatlari chuqur tahlil qilinadi. Xususan, kapitalning asosiy va qo‘shimcha qismlari, ularning funksional vazifalari hamda zamonaviy bank faoliyatidagi o‘rni yoritib berilgan. Tadqiqot davomida Basel III xalqaro standartlari asosida kapital yetarliligi, xavfga asoslangan yondashuvlar va ichki kapital baholash tizimlari (ICAAP)ning ahamiyati o‘rganilgan. Shuningdek, O‘zbekiston tijorat banklarining kapital strukturasidagi muammolar, ularni optimallashtirish yo‘llari va kapitalni jalb qilishning muqobil manbalari tahlil etilgan. Muallif tomonidan bank kapitali boshqaruvini takomillashtirish bo‘yicha amaliy tavsiyalar ishlab chiqilgan bo‘lib, ushbu maqola milliy bank tizimining barqarorligini oshirish va raqobatbardoshligini ta'minlashda muhim ilmiy-amaliy ahamiyatga ega.

Mazkur maqolada tijorat banklari balansida aks ettiriladigan aktivlar va ular bo‘yicha zaxiralar (proviziyalar) shakllantirish amaliyoti chuqur tahlil qilinadi. Aktivlar sifati banklarning moliyaviy barqarorligi, likvidligi va daromadliligiga bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Shu sababli, risk darajasiga mos holda zaxiralar yaratish va ularni buxgalteriya hisobida to‘g‘ri aks ettirish bank faoliyatining asosiy moliyaviy boshqaruv mexanizmlaridan biri hisoblanadi. Maqolada mavjud amaliyotlar xalqaro moliyaviy hisobot standartlari (IFRS 9) bilan taqqoslab o‘rganiladi, shuningdek, aktivlarni tasniflash, kredit riskini baholash va yo‘qotish ehtimollarini aniqlash bo‘yicha zamonaviy yondashuvlar bayon etiladi. Yakunda, O‘zbekistondagi bank amaliyotini takomillashtirish bo‘yicha konseptual takliflar ishlab chiqilgan.

В статье анализируются роль и функциональные механизмы банковской системы Узбекистана в контроле за реализацией внешнеторговых контрактов. В частности, освещается роль коммерческих банков в обеспечении валютного контроля, мониторинга платежей и соблюдения правил сделок, заключаемых по экспортно-импортным контрактам. В статье анализируются аспекты внешнеэкономической деятельности, контролируемые банковской системой на основании Постановления Центрального банка Республики Узбекистан от 30 декабря 2021 года № ПВ-40 и других действующих нормативно-правовых актов. В исследовании выявляются проблемы действующей системы, включая задержки платежей, отсутствие достаточного контроля за исполнением контрактов и неэффективность межбанковского информационного обмена. В статье также выдвигаются предложения по совершенствованию данных механизмов контроля на основе сравнения с международной практикой.

Mamlakatda bank tizimining barqaror rivojlanishi ko‘p jihatdan tijorat banklarining moliyaviy risklarni, ayniqsa valyuta risklarini samarali boshqara olishiga bog‘liqdir. Global iqtisodiy integratsiya jarayonlari, transchegaraviy moliyaviy operatsiyalar va xorijiy investitsiyalarning oshib borayotgani fonida O‘zbekiston bank tizimi uchun valyuta risklari dolzarb masalaga aylangan. Ushbu maqolada tijorat banklarida yuzaga keluvchi valyuta risklarining turlari, ularning vujudga kelish sabablari va moliyaviy barqarorlikka ta’siri keng yoritiladi. Tadqiqot “Kapitalbank” ATB misolida olib borilib, 2020–2024 yillar oralig‘ida xorijiy valyutadagi aktiv va majburiyatlar strukturasidagi o‘zgarishlar asosida valyuta risklarining darajasi tahlil qilinadi. Maqolada bankning ochiq valyuta pozitsiyasi, uning o‘zgarish dinamikasi va bu pozitsiyaning kurs farqidan kelib chiqadigan foyda yoki zarar ko‘rinishidagi moliyaviy oqibatlari baholanadi. Shuningdek, “Kapitalbank” ATB tomonidan qo‘llanilayotgan valyuta riskini kamaytirish usullari – xedjing strategiyalari, risklarni limitlash, portfel diversifikatsiyasi hamda ichki nazorat mexanizmlari ko‘rib chiqiladi. Xalqaro amaliyotdagi ilg‘or tajribalar bilan solishtirma tahlil asosida O‘zbekiston tijorat banklarida valyuta risklarini boshqarish samaradorligini oshirish bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqiladi. Ushbu tadqiqot natijalari tijorat banklarining valyuta riskiga nisbatan barqarorligini oshirish, risklarni oldindan aniqlash va ularning salbiy oqibatlarini minimallashtirishda amaliy ahamiyatga ega.

Ushbu maqolada O‘zbekiston Respublikasida kredit bozorining shakllanishi va uning rivojlanish bosqichlari, mavjud holati, muammoli jihatlari hamda istiqbolli yo‘nalishlari tizimli tahlil etilgan. Kreditlash jarayoni iqtisodiyotning real sektorini moliyaviy resurslar bilan ta’minlashdagi asosiy vosita sifatida baholab boriladi. Shu nuqtai nazardan, kredit bozori iqtisodiy o‘sishning asosiy drayverlaridan biri hisoblanadi. Tadqiqotda bank tizimining hozirgi kredit siyosati, xususan, kredit resurslarining hajmi, taqsimoti, foiz stavkalari, kredit olish tartibi va shartlari, aholi va tadbirkorlik subyektlari uchun kredit olishdagi mavjud to‘siqlar chuqur o‘rganilgan. Shuningdek, maqolada zamonaviy texnologiyalar, jumladan raqamli platformalar, elektron kreditlash tizimlari, kredit reytinglari, Big Data va sun’iy intellekt texnologiyalarining kredit bozorini rivojlantirishdagi o‘rni tahlil qilinadi. Moliyaviy inklyuziya va aholining moliyaviy savodxonligini oshirish masalalari alohida e’tiborga olingan. Ilg‘or xorijiy tajribalar – xususan, Xitoy, Janubiy Koreya va Yevropa Ittifoqi mamlakatlarining kreditlash amaliyoti tahlil qilinib, ularning o‘zbek iqtisodiyotiga moslashtirilgan jihatlari asosida taklif va tavsiyalar ishlab chiqilgan. Maqola natijalarida kredit bozorining institutsional va texnologik jihatdan modernizatsiya qilinishi, qonunchilik asoslarining takomillashtirilishi, banklararo raqobatni kuchaytirish va raqamli xizmatlarni keng joriy etish orqali kreditlash tizimining samaradorligini oshirishga oid aniq ilmiy-amaliy takliflar ishlab chiqilgan. Mazkur tadqiqot bank sektori mutaxassislari, iqtisodchi-olimlar, moliyaviy siyosat yurituvchilar hamda ilmiy izlanish olib boruvchi tadqiqotchilar uchun muhim ilmiy va amaliy ahamiyat kasb etadi.