IFODALI O‘QISHDA INTONATSIYA, TEMP VA RITMNING FUNKSIONAL MODELI: MATEMATIK-LINGVISTIK TAHLIL VA O‘QITISH STRATEGIYALARI

20.11.2025 "Modern Science and Research" xalqaro ilmiy jurnali 1 seriyasi. Volume 4 Issue 11

Abstract. Ushbu maqolada ifodali o‘qishda intonatsiya, temp va ritmning funksional modelini matematik-lingvistik yondashuv asosida ishlab chiqish, prosodiyaning semantik, kognitiv va emotsional jarayonlardagi rolini aniqlash hamda ularni o‘qitish strategiyalariga integratsiya qilish masalalari yoritilgan. Tadqiqot aralash metodlar — akustik tahlil (Praat), lingvistik tahlil, matematik modellashtirish va pedagogik eksperiment asosida olib borildi. 90 nafar o‘quvchi ishtirokida o‘tkazilgan tajriba natijalariga ko‘ra, intonatsiya aniqligi, tempni boshqarish, ritmik barqarorlik va umumiy prosodik kompetensiya sezilarli darajada oshgani aniqlandi. Intonatsiya konturining silliqlashuvi, pitch diapazonining kengayishi, ritmik segmentlarning barqarorlashuvi va tempning semantik kontekstga moslashishi matematik modellashtirilgan grafiklar orqali ilmiy isbotlandi. Tadqiqot natijalari prosodiyaning o‘quvchilarda matnni chuqur idrok etish, emotsional tafakkur, mantiqiy segmentatsiya, xotira jarayonlari va nutq madaniyatini shakllantirishdagi o‘rnini tasdiqlaydi. Taklif etilgan matematik-lingvistik model o‘zbek tilida ifodali o‘qishni o‘rgatishning innovatsion metodik asosini yaratadi hamda lingvodidaktika, psixolingvistika va fonetika sohalari uchun nazariy-amaliy ahamiyatga ega.

Keywords: ifodali o‘qish, intonatsiya modeli, nutq tempi, ritm, prosodiya, matematik-lingvistik modellashtirish, akustik tahlil, pitch contour, lingvometriya, prosodik kompetensiya, fonetik tahlil, o‘quv jarayoni.


Telegram ZENODO OpenAire Copernicus Cyberleninka Google Scholar Impact Factor